Μαρτυρίες  Μεταλλωρύχων όπως τις θυμάται ο Πολύκαρπος Κλαδευτηράς.

​

       Κύπρος και χαλκός

   Σύμφωνα με την παράδοση, η   Κύπρος μας ονομάστηκε με το όνομα αυτό, διότι είναι το νησί της  Αφροδίτης  θεάς τους έρωτα και της  γονιμότητας   και η οποία δημιουργεί με τον έρωτα την κύηση. Κύειν από το ρήμα κύω που σημαίνει φουσκώνω  (κύμα είναι το φούσκωμα της θάλασσας).  Εγκύω σημαίνει φουσκώνω εντός. Κύπρος λοιπόν εκ του κύειν πορίζεσθε. Από εκεί το ρήμα κυπρίζω που σημαίνει ανθίζω. Μια γυναίκα εγκυμονούσα φέρει καρπό και άρα είναι ανθισμένη. Από το κυπρίζω και ο κυπρίτης, που είναι το όνομα του χαλκού που υπήρχε στο νησί μας. Οι Λατίνοι το είπαν cuprum και μετά οι Άγγλοι το είπαν copper. Άρα ο χαλκός πήρε το όνομα του από την  Κύπρο μας.  ( Πηγή: Λεξικό Ετυμολογία Κυρίων Ονομάτων και Τοπωνυμίων των Ομηρικών  Επών , της  Θεοφανώς Πολυμέρη)

​

   ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΜΙΤΣΕΡΟΥ

Στη κοινότητα Μιτσερού  τα μεταλλεία χαλκού  ήταν γνωστά εδώ και  3000 χρόνια, αφού το Μιτσερό ανήκε στο αρχαίο βασίλειο της Ταμασσού. Αυτό το μαρτυρούν τα δύο μεγάλα αποθέματα σκουριάς πολλών χιλιάδων τόνων,  στις τοποθεσίες Μαυροβούναρο και Μαυρόβουνου. Δυστυχώς τα τελευταία 50 χρόνια τα μεγαλύτερα αποθέματα της σκουριάς χάθηκαν είτε, για συντήρηση δρόμων, είτε μεταφέρθηκαν στο τσιμεντοποιείο  Βασιλικού για παραγωγή τσιμέντου. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια προστατεύονται από τη νομοθεσία ως αρχαία μνημεία.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

                                                                                          Σκουριά στην τοποθεσία Μαυροβούναρο

       Η ΑΕΕΧΠΛ ( Ανώνυμος  Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων  και Λιπασμάτων )

​

   Όταν η εταιρεία ΑΕΕΧΠΛ εντόπισε τα τεράστια αποθέματα σκουριάς στο χωριό μας, στη δεκαετία του 1920, οι επισκέψεις των διευθυντών της, ήταν πάρα πολλές. Η άφιξη της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων στο χωριό μας, έγινε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920 επί Αγγλοκρατίας και εργοδότησε, σε στιγμές απέλπιδος φτώχιας και μαρασμού, χωριά ολόκληρα, έθρεψε οικογένειες και πρόσφερε στο νησί, μέσα από τις εξαγωγές, το πολύτιμο συνάλλαγμα, απαραίτητη προϋπόθεση για τη μελλοντική ανάπτυξη του νησιού μας.

   Τον Ιούλιο του 1923 φθάνει στο νησί η πρώτη αντιπροσωπεία της ΑΕΕΧΠΛ. Αντιπρόσωπος της εταιρείας στη Κύπρο ήταν ο οίκος Ν.Π. Λανίτης από τη Λεμεσό. Η ΑΕΕΧΠΛ δεν επισκέφθηκε το νησί τυχαία , ήταν γνώστες της μεταλλευτικής παράδοσης  του τόπου μας και γνώριζαν της προοπτικές που εμφάνιζαν τα μεταλλεία της Κύπρου. Με την άφιξη της, εκτελεί έρευνες στη περιοχή του χωριού μας και από τον Ιούλιο του 1923, οι επισκέψεις των διευθυντών  της Ελλαδικής Εταιρείας είναι πάμπολλες.

   Η ΑΕΕΧΠΛ που οι ρίζες της προέρχονται  από  την Ελλάδα,  είναι άμεσα συνδεδεμένες  με τα κεφάλαια της τράπεζας Αθηνών και  ιδρύθηκε το 1909, με πρωτεργάτες  τον Νικόλα Κανελλόπουλο, Επαμεινώνδα Χαρίλαο, Πρόδρομο Μποδοσάκη και Λουκά Μούσουλο. (ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Λουκάς Μούσουλος  γεννήθηκε το 1910  στο χωριό Καραβάς της επαρχίας  Κερύνειας.) 

   Η Εταιρεία δουλεύει στο χωριό μας καθ΄όλη τη διάρκεια του 1924 και 1925 με τοπικούς διευθυντές τους κ.κ. Νικολαΐδη, Τσάκωνα και Κέπλερ.

​

   Ενδεικτικός Πίνακας εργαζομένων και πληρωμών της περιόδου

   Το Νοέμβριο του 1923, εργοδότησε 213 εργάτες και πληρώθηκαν   479   γρόσια ( νόμισμα της εποχής)

   Το Δεκέμβριο του 1923, εργοδότησε  1353 εργάτες και πληρώθηκαν 33.642  γρόσια

   Τον Ιανουάριο του 1924, εργοδότησε 641 εργάτες και πληρώθηκαν 14.960  γρόσια

   Το Φεβρουάριο του 1924, εργοδότησε 1114 εργάτες και πληρώθηκαν 25.656 γρόσια

   Το Μάρτιο του 1924, εργοδότησε 1216 εργάτες και πληρώθηκαν 27.840  γρόσια

   Τον Απρίλιο του 1924, εργοδότησε 996 εργάτες και πληρώθηκαν 26.030 γρόσια

   Το Μάιο του 1924, εργοδότησε 1120 εργάτες και πληρώθηκαν 26.830 γρόσια

   Τον Ιούνιο του 1924, εργοδότησε 1109 εργάτες και πληρώθηκαν 27.574 γρόσια.

       Πολύ δύσκολες  συνθήκες  ζωής.

​

   Οι συνθήκες και οι ώρες εργασίας, αλλά και οι  χαμηλοί μισθοί, η απουσία της  κατάλληλης νομοθεσίας για προστασία των μεταλλωρύχων, έκαναν πολύ δύσκολη τη ζωή των εργαζομένων. Οι βάρδιες  (δηλαδή το ωράριο εργασίας) στην αρχή ήταν ανάλογα με το φως, δηλαδή, «γέννημα ήλιου  μέχρι βούτημα (δύση) ήλιου».     Αργότερα δούλευαν τρεις βάρδιες στο εικοσιτετράωρο. Α΄ βάρδια,  από  07: 00 π. μ . μέχρι 15:00, Β΄ βάρδια, από 15:00 μέχρι 23.00 και Γ΄ βάρδια,  από 23:00 μέχρι 7:00 της επόμενης ημέρας.
 
   Το Μιτσερό, έζησε το δύσκολα ξεκίνημα των μεταλλείων, την περίοδο αιχμής και δόξας, αλλά και τον φυσικό κορεσμό των μεταλλείων. 

Για πολλούς από τους κατοίκους της κοινότητας μας, η Εταιρεία ήταν συνώνυμη με την εκμετάλλευση και την εξαθλίωση, τις κάκιστες συνθήκες εργασίας, τα χαμηλά μεροκάματα, την αρπαγή των περιουσιών τους, και  τις ανίατες αρρώστιες που επέφερε η επίπονη δουλεία κάτω από τη γη. Η Κύπρος του 1923, χαρακτηρίζεται από φτώχεια. Οι δουλειές ελάχιστες, οι άνθρωποι για να επιβιώσουν και να θρέψουν την οικογένεια τους έπρεπε να εργαστούν κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, άλλη επιλογή δεν υπήρχε.

Η εργασία στα μεταλλεία, είναι ίσως από τις δυσκολότερες  και πιο επίπονες, που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Η τότε εποχή δεν παρείχε τις τεχνολογικές διευκολύνσεις, οι άνθρωποι ήταν αντιμέτωποι με τη φύση και όλη η εργασία ήταν χειρωνακτική και η φυσική τους επιβίωση βρισκόταν καθημερινά κάτω από μια μόνιμη απειλή. Όμως ένα είναι το γεγονός : Η Εταιρεία προσέφερε εκείνη τη συγκεκριμένη εποχή ευκαιρία εργασίας, όχι εύκολη, αλλά δύσκολη, επικίνδυνη, σχεδόν απάνθρωπη. Έτσι όταν όλοι μιλούν για την Εταιρεία, χαμηλώνουν τη φωνή  τους. Η Εταιρεία όμως, παρόλες τις δύσκολες συνθήκες  εργασίας, τους βοήθησε να σταθούν στα πόδια τους και να θρέψουν τα παιδιά τους.

   Στο χωριό μας, πάρα πολλοί άνθρωποι ακολούθησαν κατά πόδας την ΑΕΕΧΠΛ και αργότερα την ΕΜΕ (Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία) στις ανακαλύψεις του χρυσού, του χαλκού, του σιδηροπυρίτη και των άλλων πολύτιμων μετάλλων, που για χρόνια εξάγονταν από την Κύπρο, προσφέροντας σε δύσκολους καιρούς το πολύτιμο συνάλλαγμα που κράτησε τον τόπο.

​

       Διηγήσεις  για τα μεταλλεία του Μιτσερού

​

   Οι διηγήσεις για τη ζωή στα μεταλλεία (Μεταλλείο Κοκκινοπεζούλας, Κοκκινόγιας και Αγροκηπιάς) προήλθαν από τους Ιωάννη Σωτηρίου, Μιχάλη Κλαδευτηρά,  Λοΐζο Βουρβουλλά και Θεοδοσία Χαρ. Κόκκινου που έχουν ήδη φύγει από τη ζωή. Όλοι γεννήθηκαν μεταξύ 1912-1920 και βρέθηκαν ξυπόλητοι και πεινασμένοι, να δουλεύουν σε ηλικία 15- 16 χρονών για το μεροκάματο. Γυναίκες και άνδρες, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, όλοι μαζί στις βάρδιες, στα βάθη της γης. 

Το 1923, όπως μου εξιστόρησε παλιά, ο Λοΐζος Βουρβουλλάς, το μεροκάματο ήταν 10-12 γρόσια την ημέρα, εργάτες μπόλικοι, η πείνα θέριζε τα γύρω χωριά και ο κόσμος  ερχόταν να δουλέψει στο μεταλλείο. Οι εργάτες έφταναν τα χαράματα, με τα πόδια ή με το ποδήλατο, δούλευαν ασταμάτητα με μια μικρή ανάπαυλα για φαγητό και αναχωρούσαν πάλι με τα πόδια προς το χωριό τους, ξεθεωμένοι, λερωμένοι και με τα πνευμόνια γεμάτα σκόνη. Με το πέρασμα του χρόνου τα ημερομίσθια αυξήθηκαν αμυδρά. Το 1926 οι τεχνίτες έπαιρναν 3 σελίνια την ημέρα ενώ οι ανειδίκευτοι 1-2 σελίνια. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε, ότι πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ελάχιστες εργασίες γίνονταν με μηχανικά μέσα.
 Μερικοί από τους πρώτους μεταλλωρύχους του χωριού μας την εποχή εκείνη ήταν ο Γερόλουκας, ο Μαυρόγιωρκας  ο Νικόλας  Κουρούσιης ο Βασίλης  Μούδουρος κ.α.

       Οι δύο πρώτοι θάνατοι μεταλλωρύχων στο μεταλλείο του χωριού.

​

   Ο θάνατος του επιστάτη Κώστα, πρόσφυγα από την Μικρά Ασία και του Τεχνικού Διευθυντή της Εταιρείας Ευγένιου Κανέλλου, στο λάκκο της καλής Ελπίδας στο βουνό Κορώνη, είναι από τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ρουτίνα της ζωής του Μιτσερού στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του μεταλλείου. Ο Ευγένιος Κανέλλος κατοικούσε στο χωριό μας στο σπίτι του Σταύρου Χατζηνικόλα και ήταν καθημερινά στους υπόγειους  χώρους του μεταλλείου. Ένα πρωί, όπως μου εξιστόρησε, ο Λοΐζος  Βουρβουλλάς, κατέβηκε στο λάκκο της Καλής Ελπίδας, ο επιστάτης ο Κώστας . Μόλις κατέβηκε στο βάθος του λάκκου έσβησε η λάμπα της ασυτελίνης που χρησιμοποιούσε για να φωτίζει τον χώρο που εργαζόταν, ένδειξη απουσίας οξυγόνου, οπότε οι συγχωριανοί που παρακολουθούσαν ανησύχησαν. Αμέσως  ειδοποιήθηκε ο Τεχνικός Διευθυντής ο Ευγένιος Κανέλλος, και ενώ ήταν καβάλλα στο άλογό του για να  μεταβεί στον μεταλλείο Αλεστού στην Αγια Μαρίνα, επέστρεψε και  κατέβηκε και αυτός με τη σειρά του, τις σκάλες για να προστρέξει σε βοήθεια του Κώστα. Δυστυχώς όμως η απουσία του οξυγόνου, και ίσως και άλλοι παράγοντες, επέφεραν και στους δύο το θάνατο. Ολόκληρο το χωριό έτρεξε  με μπουκάλες ξύδι, για να συνεφέρει τα παλικάρια, αλλά άδικα. Ο Κανέλλος και ο Κώστας άφησαν την τελευταία τους πνοή στο μεταλλείο Μιτσερού.

       Η  ανεύρεση του χρυσού και το εργοστάσιο 

   Γύρω στα 1935, τα μεταλλεία Μιτσερού, Κοκκινοπεζούλας, Κοκκινόγιας και Αγροκηπιάς, βρίσκονταν σε αναβρασμό λόγω της ανεύρεσης του χρυσού. Μετά την ανακάλυψη του χρυσού οι διευθυντές της Εταιρείας,  Κώστας Μαγγλής και Χαράλαμπος Μαραγκός, μετακόμισαν και παρέμειναν στο χωριό, για αρκετό καιρό,(έμειναν στα σπίτια του  Κωστή του Ψάλτη κοντά στην εκκλησία). Επίσης άλλοι αξιωματούχοι της εταιρείας έμειναν στο χωριό όπως η οικογένεια Νικόλα Σκοπελίτη, που έμεινε στο σπίτι του Πολύκαρπου Παναγή. 
    Η Θεοδοσία Χαρ. Κόκκινου κοπέλα τότε, (Φώτο), δούλευε στην αποκάλυψη του χρυσού και μου εξιστόρησε όταν ζούσε, πως μάζευαν το  πολύτιμο μέταλλο που βρισκόταν περίπου σε βάθος τριών μέτρων από την επιφάνεια της γης.
   Κρατώντας κούσπο (αξίνα),φτυάρια και άλλα εργαλεία, οι εργάτες απομάκρυναν  πρώτα το χώμα, μετά αυτό που αποκαλούσαν στουρνάρι , δηλαδή, το μείγμα που περιείχε ίχνη του πολύτιμου μετάλλου, για να φτάσουν τελικά στην πολυπόθητη φλέβα χρυσού.
   Η φλέβα έφευγε με το κούσπο (αξίνα) και αποθηκευόταν αμέσως σε σακούλες που ζυγίζονταν και στη συνέχεια ράβονταν από τις γυναίκες επί τόπου.
   Το χρυσάφι έβγαινε σε τρεις ποιότητες, το πρώτο, ήταν η ατόφια φλέβα και  ήταν η πρώτη επιλογή που έφευγε αμέσως για εξαγωγή. 
   Η δεύτερη και τρίτη ποιότητα κατευθυνόταν στο εργοστάσιο εμπλουτισμού του χρυσού που είχε ανεγερθεί από την ΑΕΕΧΠΑ στα βόρεια της κοινότητας μας στους πρόποδες του βουνού Κριάτης για εμπλουτισμό. 
  Σημειωτέων ότι όλοι οι εργαζόμενοι μέσα στο εργοστάσιο  υποβάλλονταν σε συστηματικό έλεγχο κατά την έξοδο τους από το χώρο εργασίας, που πολλές φορές άγγιζε και τα όρια του εξευτελισμού, στη 
προσπάθεια των ιθυνόντων να περιορίσουν  την κλοπή του πολύτιμου μετάλλου. Οι υπεύθυνοι 
ερευνούσαν τα σκεύη φαγητού, τις τσέπες, τα    ρούχα, ακόμα το στόμα και στα  μαλλιά  για να βρουν το χρυσάφι που τυχόν να έκρυβαν οι εργάτες και οι  εργάτριες.

​

​

​

​

​

​

​

                                                                                                                 Θεοδοσία Κόκκινου

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

                                                                                                              Εργοστάσιο Χρυσού

​

       Η δύσκολη περίοδος του πολέμου 1939 – 1946

​

   Η έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου όμως, ανέτρεψε την ανοδική αυτή πορεία της μεταλλευτικής βιομηχανίας στη Κύπρο. Οι ευρωπαϊκές αγορές έκλεισαν και η ζήτηση  του χρυσού, έπεσε στο ελάχιστο. (Από πολλούς λέχθηκε ότι σκόπιμα είχαν κλείσει οι δουλειές και η ανεργία έφτασε σε πολύ ψηλά επίπεδα για να υποχρεωθούν οι Κύπριοι να καταταγούν στο στρατό της τότε Βρετανικής Αυτοκρατορίας.) Παρά το γεγονός ότι οι πυρίτες έχουν ζήτηση κατά την διάρκεια των πολέμων, λόγω του υψηλού ποσοστού σε θειικό οξύ  που περιέχουν, απαραίτητο συστατικό των εκρηκτικών, εν τούτοις οι εξαγωγές σημείωσαν μεγάλη μείωση. Με την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο, σχεδόν όλα τα μεταλλεία έκλεισαν  και ένα μεγάλο μέρος του κυπριακού πληθυσμού βρέθηκε από τη μια μέρα στη άλλη χωρίς εργασία. Η ΑΕΕΧΠΑ  μείωσε στο ελάχιστο την παραγωγή και μέχρι το τέλος του 1940 οι εγκαταστάσεις του πλυντηρίου χρυσού, έκλεισαν τελειωτικά και τα μηχανήματα μεταφέρθηκαν στο Βασιλικό.

​

       Η   μετονομασία της Εταιρείας σε ΕΜΕ (Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία)

​

   Η μετονομασία της Εταιρείας σε ΕΜΕ, έγινε στις 24 Μαΐου 1948. Τότε εκδόθηκαν 150.000 μετοχές της μίας λίρας (νόμισμα της εποχής).Η συμφωνία που έγινε μεταξύ της ΕΜΕ και της ΑΕΕΧΠΑ (Ανώνυμης Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων) προνοούσε ότι 14.993 μετοχές δίδονται στην ΑΕΕΧΠΑ, η οποία έναντι αυτού του ποσού, πωλεί στην ΕΜΕ όλες τις μεταλλευτικές επιχειρήσεις της στην Κύπρο.

       Επαναδραστηριοποίηση της Εταιρείας ΕΜΕ στο Μιτσερό

​

   Η επαναδραστηριοποίηση της Εταιρείας,  τώρα ΕΜΕ, στο Μιτσερό, αρχίζει το 1951. Διανοίγονται νέοι δρόμοι, γίνονται πλατείες, οι δε περισσότερες δουλειές γίνονται με το χέρι. Με την μάτσα, το καλέμι τον (κούσπο) κασμά και το φτυάρι. Γίνονται έρευνες με σύγχρονα για την εποχή γεωτρύπανα. Οι νέες   έρευνες έδειξαν κοιτάσματα πυρίτη, χαλκού και άλλα μεταλλεύματα, τα οποία στην συνέχεια η εταιρεία τα εκμεταλλεύτηκε με επιτυχία.

   Το 1953 αρχίζει η υπόγεια εκμετάλλευση των μεταλλείων Κοκκινοπεζούλας και Κοκκινόγιας. 
   Όπως μου είχαν διηγηθεί,  όταν ήταν εν ζωή, οι μεταλλωρύχοι Μιχάλης Κλαδευτηράς, Σταύρος Ματζήλας και Κυπριανός Χριστοδούλου, που δούλεψαν στα υπόγεια του μεταλλείου Κοκκινοπεζούλας, διανοίχθηκε πρώτα η κεντρική γαλαρία σε υψόμετρο 425 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας, στη βορειοδυτική  πλευρά του βουνού και  μετά προχώρησαν περίπου 300 μέτρα μέχρι να φτάσουν στο μετάλλευμα. Στη συνέχεια διάνοιξαν και δεύτερη γαλαρία σε υψόμετρο 396 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας, μέσω της οποίας διοχέτευαν το μετάλλευμα στις αβάτζιες (διαμορφωμένος χώρος για το μετάλλευμα).  Από εκεί  μεταφέρονταν με φορτηγά στο Βασιλικό για επεξεργασία.

   Η ημερήσια εργασία των μεταλλωρύχων ήταν η εξής. Οι εργάτες της βάρδιας κατέβαιναν στα υπόγεια   ( στο βάθος που βρίσκονταν οι πυρίτες, περίπου 100 μέτρα ) με τη βοήθεια μικρού ανελκυστήρα. Εκεί στην υπόγεια γαλαρία άνοιγαν τα νούμερα, δηλαδή νέες στοές.           Προηγείτο η εργασία του ξυλοδέτη  (ποσιηκαδώρου στη γλώσσα των μεταλλωρύχων) που έκτιζε τον σκελετό του βουλιαμέντου (στοάς).  από ξύλα. Η γαλαρία είχε περίπου 2 μέτρα πλάτος και 2 μέτρα ύψος. Τα νούμερα ανοίγονταν από του φαλιαδώρους  που έκαναν και τις εκρήξεις με δυναμίτες ( φάλιες), ενώ οι μεταλλωρύχοι ανέμενα την έκρηξη μέσα στη γαλαρία. Στο κάθε νούμερο στοάς, δούλευαν δυο μεταλλωρύχοι και ημερησίως άνοιγαν  περίπου 40 νούμερα (στοές). Μόλις έσκαζε η φάλια (έκρηξη από το δυναμίτη) γέμιζε ο χώρος τόση σκόνη που δεν έβλεπε ο ένας τον άλλο. Όπως μου διηγήθηκε  ο πατέρας μου Μιχάλης Κλαδευτηράς, όταν η  λάμπα της ασυτελίνης  γύριζε προς τη έξοδο της γαλαρίας σε σημείο που είχε λιγοστό φως, εκτός της πυκνής σκόνης, φαινόταν και κάτι που λαμπίριζε, ήτα ο  σίλικας. Τότε  κανείς δεν τον γνώριζε.

   Παρά τις τόσο δύσκολες συνθήκες εργασίας και επειδή οι μεταλλωρύχοι πέραν του κανονικού ημερομισθίου, πληρώνονταν και εργολαβικά,  στη προσπάθεια τους να κερδίσουν μερικά γρόσια περισσότερα από το μεροκάματο, μόλις έσκαγε η φάλια,(έκρηξη του δυναμίτη) αψηφώντας τη σκόνη, ορμούσαν στο χώρο για να γεμίσουν τα βαγόνια.

   Οι εκρήξεις δημιουργούσαν μεγάλο χάος, πολλές φορές πάνω από 50 μέτρα και από κάτω οι μεταλλωρύχοι ήταν αναγκασμένοι να γεμίζουν τα βαγόνια για να μεταφέρουν το μετάλλευμα έξω από τις γαλαρίες προς τις αβάτζιες (ειδικά διαμορφωμένος χώρος) για να μπορούν τα φορτηγά να  γεμίζουν και να τα μεταφέρουν για επεξεργασία. Τα πρώτα οκτώ βαγόνια ήταν το μεροκάματο.    Όποιοι  κατάφερναν να βγάλουν 12 βαγόνια πληρώνονταν επιπλέον  12 γρόσια το ένα, όσοι έβγαζαν 15 βαγόνια πληρώνονταν 15 γρόσια το ένα. Όσοι κατάφερναν να βγάλουν περισσότερα βαγόνια από 15  πληρώνονταν με δύο σελίνια το ένα, δηλαδή 18 γρόσια.

   Με το κίνητρο αυτό, πάρα πολλοί μεταλλωρύχοι έβγαζαν πάντοτε πολύ περισσότερα από τα οκτώ γρόσια που ήταν το κανονικό μεροκάματο, πράγμα βέβαια που πλήρωσαν ακριβά με την ίδια τη ζωή τους, γιατί η σκόνη που ανάπνεαν και κυρίως το σίλικα που είχε το μεταλλείο τούτο,  ήταν η αιτία της σιλίκοσης, αρρώστιας που κυριολεκτικά θέρισε τον πληθυσμό των χωριών γύρω από το Μιτσερό, αλλά και των χωριών της Πιτσιλιάς με τα περισσότερα θύματα στην Πλατανιστάσα.

    Φυσικά πέρασαν αρκετά χρόνια για να διαγνωστεί η επάρατη νόσος των μεταλλωρύχων που θέρισε κυριολεκτικά πάρα πολλούς νέους άνδρες αρκετών χωριών. Στη συνέχεια λήφθηκαν προστατευτικά μέτρα των εργαζομένων, όμως το κακό είχε γίνει.  Όπως  μου διηγήθηκε ο μακαρίτης ο πατέρας μου , οι  μεταλλωρύχοι έμεναν οκτώ ώρες μέσα σε αυτά τα βουλιαμέντα,  που έμοιαζαν με υπόγειους τάφους.  Όταν έβγαιναν έξω ήταν κατάμαυροι και μόνο τα δόντια τους άσπριζαν.

   Το μετάλλευμα έβγαινε έξω με τραίνο προς τις αβάτζιες και στα πρώτα χρόνια μεταφερόταν στο εργοστάσιο εμπλουτισμού στο Βασιλικό και  από  το 1956 και μετά, στο υπερσύγχρονο για την εποχή εργοστάσιο εμπλουτισμού μεταλλευμάτων Μιτσερού. Μετά τον εμπλουτισμό του μεταφερόταν για εξαγωγή στο Καραβοστάσι.  Αυτό κράτησε μέχρι τον Ιούλιο του 1974, όταν έγινε η Τουρκική εισβολή. Μετά το 1974 οι εξαγωγές γινόταν από το λιμάνι του Βασιλικού.
   Η υπόγεια παραγωγή των μεταλλείων ήταν χρονικά περιορισμένη. Οι εκρήξεις και η απομάκρυνση του πολύτιμου μεταλλεύματος,  το άνοιγμα νέων γαλαριών και ανοιγμάτων (νούμερα) έκανε τον χώρο επικίνδυνο και έτσι από  το 1959, οι εργασίες  συνεχίστηκαν από την επιφάνεια.

Μεταλλωρύχοι Μιτσερού

​

​

​

​

​

​

​

​

​

                                                      Σταύρος Ματζήλας                  Ιωάννης Σωτηρίου                         Μιχαήλ Κλαδευτηράς 

​

​

​

​

       
                                                    Λοίζος  Βουρβουλάς                Κυπριανός Χριστοδούλου                    Κυριάκος Κάρικος